قبل از ظهور، نباید حکومت تشکیل داد؟!

قبل از ظهور، نباید حکومت تشکیل داد؟!

در برخی کتب رواییِ شیعه احادیثی آمده که در آنها هر قیامی قبل از ظهور حضرت قائم عج‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف مردود شمرده شده است. برای مثال در حدیثی از امام صادق علیه‌السلام آمده است: «هر پرچمی که قبل قیام قائم برافراشته شود صاحب آن طاغوت است که غیر خدا را پرستیده است»
كافي، ج‌8، ص295
همچنین از امام باقرعلیه‌السلام روایت شده است: «هر پرچمى كه پيش از قيام قائم برافراشته شود صاحبش طاغوت است»
غیبت نعمانی باب5 ح9
آیا بر اساس این روایات، انقلاب اسلامیِ ایران حرکتی مغایر با نظر اهل‌بیت علیهم‌السلام بوده است؟
در ادامۀ مطلب، از مناظر گوناگون این مسئله را بررسی می‌کنیم امید است برای جویندگان حقیقت راه‌گشا باشد.
1. راویِ حدیث
با توجه به علم حدیث شناسی، پیرامون میزان اعتبار و سندیتِ هر حدیث، علاوه بر بررسی محتوای احادیث و تطابق داشتن آن با آیات قرآن و احادیث دیگر و مقایسه احادیث متشابه با احادیث محکم، شخصیت راویان آنها نیز باید مورد بررسی قرار بگیرد.
برای مثال در روایت امام باقر علیه‌السلام که مطرح شد، یکی از راویان آن «علی بن حمزه بَطائِنی» است که اگرچه در زمانی که امام کاظم علیه‌السلام در زندان به سر می‌بردند به‌عنوان نمایندۀ ایشان وجوهات شرعی را جمع‌آوری می‌کرد اما بعد از شهادت حضرت از تحویل‌دادنِ وجوهات به امام رضا علیه‌السلام خودداری نمود. همچنین او از بنیان‌گذاران فرقۀ واقفیه و هفت‌امامی نیز بوده است و در یکی از کتب رجالی شیعه از او به‌عنوان کینه‌توزترین افراد نسبت به علی بن‌موسی‌الرضا علیه‌السلام نام برده شده (ابن غضائری) و در کتب رجالی دیگر هم از لحاظ اعتماد برای روایت حدیث ضعیف شمرده شده است.
علامه حلی- کشی-خویی
2. هدف قیام
نکتۀ مهم برای رسیدن به درک صحیح از این احادیث توجه داشتن به این نکته است که از نظر ائمه علیهم‌السلام قیام‌هایی مردود است که هدف غیرالهی داشته باشند یا قبل از رسیدن زمان مناسب اقدام شود و یا رهبر آن مدعی امر مهدویت باشد.

امام صادق علیه السلام در این رابطه به پدر شخصی به نام محمد بن عبدالله معروف به نفس زکیه از نوادگان امام حسن علیه‌السلام که با عنوان مهدویت قصد قیام داشت، فرموده است:
او مهدى امت نمى‌‏باشد و اكنون هم هنگام ظهور او نيست ولی اگر تصمیم داری که به خاطر خدا و امر به معروف و نهی از منکر از او بخواهی قیام کند، به خداسوگند! تو را تنها نخواهیم گذاشت. تو بزرگ خاندان ما هستی و با فرزندت بیعت [حمایت] می‌کنیم.
مقاتل الطالبيين ج1 ص 114
الارشاد شيخ مفيد ج2 ص192
امام باقر علیه‌السلام هم درباره این موضوع فرموده است: «کسی که پرچم گمراهی را برافرازد، پرچمدار آن، طاغوت است»
کافی: ج 8 ص 297

از اين گذشته ما قيام‌هایی داشته‌ايم در تاريخ توسط افراد غیر معصوم و قبل از ظهور صورت گرفته اما مورد تأييد ائمه قرار گرفته است.
امام رضا علیه‌السلام دربارۀ قیام «زید بن علی» فرموده‌اند: «او از علمای آل محمد بود و به جهت رضا و خشنودى خداوند غضب كرد و با دشمنان خدا جهاد كرد تا اينكه در راه خدا كشته شد».
عیون اخبارالرضا ج2 ص 225
وسائل الشيعه، ج11، ص39، روايت 11
امام کاظم علیه‌السلام هم فرموده‌اند: «عمويم زيد در راه رضايت آل محمد قيام كرد».
وسائل الشيعه -همان
از امام صادق علیه‌السلام هم در این مورد روایت شده است: «واى به حال كسى كه نداى او را بشنود و به يارى او نشتابد»
عيون اخبار الرضا، ج 1، ص 225.
و بعد از شهادت ایشان فرمود: «خداوندا! مرا نيز در ثواب اين جنگ شريک گردان! قسم به خدا كه عمويم و يارانش همچون على بن ابى طالب و يارانش شهيد از دنيا رفتند»
عيون اخبار الرضا ، ج‌1، ص252
همچنین در جای دیگر فرموده‌اند: «خدا قاتلش و كسانی كه او را ياری نكردند لعنت كند».
[به غیر امام چون امام تکلیف خود را دارد]
الامالي، شيخ صدوق، ص 392
بحار الأنوار، ج 46، ص 172
امام باقر عليه‌السلام هم دربارۀ قیام مختار ثقفی فرمود: «خدا مختار را رحمت كند كه تمام حق ما را ستاند».
رجال كشي، ص125، ح199
از امام سجاد علیه‌السلام هم در این باره آمده است: «حمد و ستایش خدایی را که انتقام ما را از دشمنان گرفت و خداوند به مختار پاداش و جزایی خیر عطا فرماید». بحارالانوار، ج۴۵، ص۳۸۶

همچنین دربارۀ «شهید فَخ» که در زمان عباسیان قیام کرد، پیامبر اعظم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم از قول جبرئیل فرموده اند: «کسانی که با او به شهادت خواهند رسید اجر دو شهید را دارند».
مقاتل الطالبیین ص 290
درباره قیام یمانی هم که قبل از قیام قائم انجام می‌شود امام باقر علیه‌السلام فرموده‌اند که هدایت‌بخش‌ترین پرچم‌هاست. غیبت نعمانی باب 14 ح 13
(قیام قائم قبل ظهور- شیخ طوسی، الغیبـه، ص267؛ کمال الدّین صدوق، ص649؛ ارشاد مفید، ج2، ص279؛ طبرسی، إعلام الوری، ص426)

احادیث بسیار دیگری دربارۀ تأیید قیام‌های قبل از ظهور آمده است که به جهت رعایت اختصار از آنها عبور می‌کنیم.

3. شرایط زمانی و مکانی روایت
نکتۀ مهم دیگر این است که برخی از احاديثى كه از قيام نهى كرده‏‌اند در محيطى صادر شده‌‏اند كه شيعيان در ظلم شديدى به سر مى‏‌برده‌اند و مخصوص همان زمان بوده‌است. چراکه مردم برای رهایی از آن شرایط به نداى مدعيان دروغينِ عدالت، لبيك مى‏‌گفتند.
به‌عنوان مثال در دورۀ حکومت امویان، افكار عمومى از آن حاکمان به انزجار رسیده بود و عباسیان با سوءاستفاده از این موضوع و همچنین محبوبيت ائمۀ اطهار علیهم‌السلام نزد مردم، قيام خود را منتسب به ائمه مى‏‌كردند. وقتی درباره این موضوع عباسیان امام صادق علیه‌السلام را دعوت به قيام کردند، امام نامه‌ای را که از طرف عباسيان به ایشان دادند را سوزاند و در جواب پیک فرمودند: «جوابش همين بود كه ديدى!»
مسعودى، مروج الذهب، ج 3، ص 253
در همان زمان افرادی تصور می‌کردند ابومسلم خراسانی خلافت را به امام صادق علیه‌السلام واگذار خواهد کرد. لذا ائمه برای جلوگیری از کشتار بی‌نتیجۀ مردم سفارش مى‏‌كردند كه در خانه بنشينند.
در این مورد در باب 11 کتاب «غیبت النعمانی» آمده است: «شخصی به نام ابی‌بکر می‌گوید: من و ابان، در زمانی که پرچم‌های سیاه در خراسان به اهتزاز در آمده بود به محضر امام صادق علیه‌السلام رسیده، گفتیم نظر شما چیست؟ آن حضرت فرمود: «در خانه‌‏هاى خود بنشينيد، هر گاه ديديد ما پیرامون مردى گرد آمده‌‏ايم شما نيز با سلاح به يارى ما برخيزيد».
غیبت نعمانی باب11 ح6
واضح و روشن است که این گفتار برای همان زمان بوده است
امام زمان عج درباره دوران غیبت فرموده اند که:
در حوادثی که به وقوع می‌پیوندد به راویان احادیث ما مراجعه کنید که آنان حجت من بر شمایند و من حجت خداوند هستم بر آنان.
کمال الدین ج 2 باب 45 ح 4
نکتۀ دیگر اینکه ائمه علیهم‌السلام هرگز نمى‏‌فرمودند كه ما موظف به تشكيل حكومت نيستيم و فقط حضرت قائم بايد حكومت تشكيل بدهد، بلكه مى‏‌فرمودند كه زمينه‏‌هاى كافى براى تشكيل حكومت آماده نيست.
امام صادق علیه‌السلام به یکی از اصحاب خود که از ایشان به دلیل عدم قیام انتقاد کرده بود، وقتی از کنار گله‌ای که هفده رأس گوسفند داشت عبور می‌کردند فرمود: «به خدا اگر شيعيانم به تعداد اين گوسفندها بودند، خانه نشستن برايم روا نبود!»
اصول کافی ج 2 ص 242
و در جایی دیگر در داستانی نسبتاً طولانی امام علیه‌السلام فرمود: «ما هنگامی که پنج نفر یاور و پشتیبان (حقیقی) نداشته باشیم قیام نمی‌کنیم؛ ما نسبت به «زمان قیام» داناتریم». مناقب آل ابی طالب (ع)، ج 4، ص 237،

و در جایی دیگر حضرت فرموده است:
«به خدا سوگند سه مرتبه موقعیت این امر (قیام) نزدیک شد، اما شما آن را فاش کردید، پس خدا آن را به تأخیر انداخت».
تحف العقول ص 310
در ضمن اگر اهل‌بیت علیهم‌السلام فقط سکوت و خانه نشینی را انتخاب می‌کردند و به امور دینی، منهای سیاست می‌پرداختند دلیلی نداشت که سرنوشت همۀ آنها به شهادت ختم شود.

4. مخاطبِ ائمه علیهم‌السلام در روایات وارد شده
مخاطب برخی از این احادیث، افرادی خاص بوده‌اند که بدون پشتوانه و متأثر از احساسات خواهان قیام بودند.
اگر يكى از ما خاندان به نزد شما آمد بنگريد که به چه هدفى می‌خواهيد خروج و شورش كنيد، و (براى توجیه کارتان) نگوئيد: زيد خروج كرد (پس براى ما هم اين كار جايز است) زيرا زيد مرد دانشمند و راستگوئى بود و شما را به خويشتن دعوت نمی‌كرد، بلكه او شما را به رضای از آل محمد، دعوت می‌كرد پس اگر پيروز شده بود به يقين شما را به همان كسى كه به آن دعوت كرده بود مى‌رساند.
کافی ج 8 ح381

همچنین برخی دیگر از روایات نفی قیام در مورد تکلیف خود امام نسبت به شرایط است و نمی‌توان برای حرمت تمام قیام‌های قبل از ظهور به آن استناد کرد.
امام باقر علیه السلام درباره این موضوع فرموده است:
قیام قائم ما اهل‌بیت مانند قیام رسول خداست و مثل کسی از ما اهل‌بیت که قبل از قيام قائم به پا خيزد مانند جوجه‌ای است که از لانه‌اش به پرواز در می‌آید و بر زمین می‌افتد و بازیچه کودکان قرار می‌گیرد.
غیبت نعمانی باب 11 حدیث 14
امیرالمؤمنین و حسنین علیهم‌السلام در هیچ‌کدام از جنگ‌های حکام شرکت نکردند چون آنها را به‌عنوان خلیفۀ بر حق قبول نداشتند؛ حال افرادی مثل عمار و دیگر اصحاب که در جنگ‌ها شرکت کردند محکومند؟ نه آنها تکلیف خود را انجام می‌دادند مگر اینکه از این کار توسط ائمه نهی می‌شدند.
همچنین در محضر امام صادق علیه‌السلام صحبت از قیام‌های قبل از ظهور شد، ایشان فرمودند: «مادامی که یکی از این قیام‌ها باشد من و شیعیانم، در خیر خواهیم بود. آرزو دارم این‌ها قیام کنند و خرج و حمایت مالی خانوادۀ ایشان، با من باشد».
کافی ج 8 ح381
با توجه به روایت این قیام‌ها باعث می‌شد که، حاکمان ستم‌پیشه ظلم کمتری به شیعیان کنند و اصول و فرهنگ شيعه هم توسط ائمه علیهم‌السلام راحت‌تر می‌توانست گسترش یابد.
علاوه بر موارد شمرده شده، احتمال می‌رود برخی از روایات مربوط به نهی از قیام، از جعلیات امویان و عباسیان برای جلوگیری از قیام علویان باشد. همچنین برخی از سخنان ائمه علیهم‌السلام به خصوص در مواردی که با اصول قطعی اسلام سازگار نیست، در فضای فشار حکومت خلفای جور و بر اساس اصل تقیه اظهار شده است.
در ضمن اگر بخواهیم با این برداشت از این احادیث، تمام قیام‌های قبل از ظهور را زیر سوال ببریم قیام امام حسین علیه‌السلام هم مشمول آن می‌شود چون قبل از ظهور بوده است!

همچنین در ادامه با نگاهی به آیات قرآن و برخی موارد تاریخی ارتباط حکومت‌ها و حقانیت آنها را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
از نظر عقلانی ضرورت وجود حکومت در زندگی اجتماعی بشر، آنچنان روشن است که نیازی به دلیل و برهان ندارد. یکی از بنیادترین امور ضروریِ بشر، وجود یک نظام اجتماعی است که پاسدار حقوق جامعه باشد و به گسترش معنویت و اخلاق در جامعه کمک کند.
در آیه 251 سورۀ بقره دربارۀ این موضوع آمده است: «اگر خداوند، بعضى از مردم را به‌وسيلۀ بعضى ديگر دفع نمى‏‌كرد زمين را فساد فرا مى‏‌گرفت، ولى خداوند نسبت به جهانيان لطف و احسان دارد».
آیات زیاد دیگری هم درباره این موضوع وجود دارد
آیه 104 سوره آل عمران آیه 41-40 سوره حج آیه 46 سوره سبأ آیه 60 سوره انفال آیه 8 سوره مائده آیه 113 سوره هود آیه 193 سوره بقره آیه 39 سوره انفال

با توجه به این آیۀ شریفه که بیان شد واضح است که خداوند متعال به‌خاطر تفضّلی که بر جهانیان دارد، افراد صالحِ جامعه را بر کسانی که زمین را به فساد می‌کشند مسلط می‌کند تا ریشه‌های فساد را برکَنند. و این مختص به زمان خاصی نیست، چرا که فضل خداوند عام است و برای همه جهانیان و تا روز قیامت تداوم دارد.
آیا احکام و قوانین اجتماعی که پیامبر اسلام، در راه بیان و اجرای آن ۲۳ سال زحمت طاقت‌فرسا کشید، در زمان غیبت باید فراموش شود؟
آیا مسلمانان موظف به تشکیل حکومت نیستند و باید ذلیلانه زیر چکمه‌های استعمارگران دست و پا بزنند و برای استقلال خود اقدامی نکنند؟!
بسیاری از روایات و آیاتی که دربارۀ دعوت به دفاع، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر آمده را در دوران غیبت باید فراموش کرد؟
در حالی که در آیه 141 سورۀ نساء آمده است: «خداوند هرگز برای کافران راه تسلطی علیه مؤمنان قرار نداده است» چگونه می‌توان تصور نمود که خداوند، شریعت و دینی را برای همۀ مردم در همۀ زمان‌ها فرستاده باشد، اما برای حفظ و دفاع از آن، تکلیفی برای مسلمین مشخص نکرده باشد؟!
نکتۀ جالب توجه این است که حتی در شرایط اضطرار، وجود حکومت جائر با همۀ پلیدی‌هایی که دارد از بی‌حکومتی، فتنه و هرج‌ومرج بهتر است. امام علی علیه‌السلام در این باره به خوارج فرموده اند: «مردم به هر حال نيازمند به حاکمى هستند، خواه نيكوكار باشد يا بدكار! تا مؤمنان در سايۀ حكومتش به كار خويش مشغول باشند، و كافران نيز بهره‌‏مند شوند، و مردم در دوران حكومت او زندگى راحتى داشته باشند؛ به‌وسيلۀ او اموال بيت‌المال گردآورى شود، و به كمك او با دشمنان مبارزه كنند، جاده‏‌ها امن گردد، و حق ضعيفان از زورمندان گرفته شود؛ مردم نيكوكار در رفاه باشند و از دست بدكاران در امان باشند». خطبه 40 نهج البلاغه
در این کلمات، امام علیه‌السلام نمی‌خواهد بر خلافت و حکومت خلفای جور صحه بگذارد و به آنها مشروعیت ببخشد، بلکه درصدد است از نظر عقلی، تقدم حکومت جائر بر هرج‌ومرج را بیان کند.
لذا افرادی كه تشکیل حكومت دینی در زمان غيبت را نفی مى‏‌كنند ناگزيرند بين‏ تشكيل حكومت دينى و حكومت غير دينى، حكومت غير دينى را انتخاب كنند که در این صورت در گناه و ظلم آنها شریک هستند.
امام صادق علیه‌السلام در این باره فرموده‌اند: «ستمگر، یاری‌دهندۀ او و کسی که به ستمِ او راضی باشد، هر سه در ستم شریک هستند». اصول کافی، ج2، ص 333
امام کاظم علیه‌السلام نیز از یکی از یاران خود که شترانش را برای سفر حج به هارون کرایه می‌داد پرسیدند آیا دوست داری آنان زنده باشند تا بهای کرایۀ شتران تو را بپردازند؟ گفت: بله. امام فرمود: «کسی که بقای آنها را دوست داشته باشد از آنان است و هر کس از آنان باشد، جایگاهش آتش خواهد بود».
طوسی، اختیار معرفة الرجال، ص۴۴۱.
رجال الکشی، ج۲، ص۷۴۰، ح۸۲۸
در ضمن اگر قرار بود ظهور بدون مقدمه و زمینه سازی فقط با قدرت خداوند انجام شود چرا تا به حال انجام نشده است؟ آیا خداوند به ظلمی که اکنون در جهان است راضی است؟
علت غیبت حضرت حجت علیه‌السلام اعمال ما و خوف از قتل ایشان به‌وسیلۀ دشمنان است و از آنجا که در قرآن آمده است «خداوند سرنوشت هیچ قومی را تغییر نمی‌دهد مگر آنکه آنها خود را تغییر دهند» دعاکردن برای ظهور باید همراه عمل و زمینه سازی در این مسیر باشد.
(خوف از قتل-علل الشرائع ج 1 ص 243)
(نقش عمل و تقوا- سوره اعراف آیه 96 )
(نامه حضرت به شیخ مفید-احتجاج، ج2، ص499)

پیامبر اسلام به گروهی که کار نمی‌کردند و ادعای توکل داشتند فرمود شما سربار هستید و این یکی از موارد بسیاری است که انسان را از دعای بدون عمل نهی می‌کند.
مستدرك الوسائل، ج 11 ، ص 2
خداوند در آیه 26 سورۀ شوری می‌فرماید: «دعای کسانى را که ایمان آورده و کارهاى نیکو انجام داده ‏اند اجابت می‌شود.»

دربارۀ زمینه‌سازی جهت ظهور هم پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم فرموده است: «مردمی از شرق قیام می‌کنند و زمینۀ حکومت مهدی را فراهم می‌سازند.»
شرح ألاخبار فی فضائل ألائمة ألاطهار(ع) ج 3 ص 365 ح 1236
اثبات الهداة بالنصوص و المعجزات ج5 ص229
بحار الأنوار: ج 51 ص 87
امام باقرعلیه‌السلام نیز فرموده‌اند: «گویا گروهی را می‌بینم که از مشرق خروج کرده‌اند و حق را طلب می‌کنند که به آنها داده نمی‌شود و دوباره طلب می‌کنند باز هم به آنها داده نمی‌شود. وقتی وضع را چنین دیدند سلاح خود را بر گردن خويش مى‌افكنند پس آنچه می‌طلبند به آنها می‌دهند ولى ايشان آن را نمی پذیرند تا اينكه قيام نمايند و آن را به كسى نمی‌دهند مگر به صاحب شما. کشته‌های آنها شهیدند. بدانید که اگر من آن زمان را درک می‌کردم خود را برای صاحب این امر حفظ می‌کردم».
غيبت نعماني باب 14 حدیث 50
از امام صادق علیه‌السلام نیز روایت شده است: «هر یک از شما برای قیام قائم هر چند با تهیه کردن یک تیر- باید آماده گردد».
غیبت نعمانی باب 21 ح 10
همچنین شخصی به امام باقر علیه‌السلام فرمود برخی می‌گويند مهدى که قيام كند همۀ كارها به‌خاطر او به خودىِ خود درست می‌شود و به اندازۀ حجامت خون نمی‌ريزد. امام علیه‌السلام فرمودند: «هرگز چنين نيست! سوگند به آنكه جانم به دست اوست اگر كارها به خودى خود براى كسى رو به راه می‌شد مسلماً براى رسول خدا صورت می‌گرفت آنگاه كه دندان‌هاى پیشین آن حضرت شكست و صورت مباركش زخم برداشت‏».
غیبت نعمانی باب 15 ح 2
امام رضا علیه‌السلام هم دربارۀ شرایط اوایل ظهور حضرت حجت عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف فرموده است: «اگر قائم خروج كند به جز لخته‏‌هاى خون و عرق ريختن و خفتن روى زين اسب‌ها چيزى نخواهد بود».
غیبت نعمانی باب 15 ح 5
موفّقیت انقلاب اسلامی ایران هم برای تشکیل حکومت و گسترش معارف اسلامی و مهدوی، عملاً ثابت کرده است برداشتی که افرادی معدود از این احادیث می‌کنند درست نیست.
در پایان از شما عزیزان دعوت می‌شود به کتاب استاد محمد شجاعی به نام (انقلاب اسلامی و آینده جهان) که درباره این موضوع و نقش انقلاب اسلامی در واقعه شریف ظهور نگاشته شده رجوع کنید.